Ακτινική κεράτωση, το πρωιμότερο στάδιο στην ανάπτυξη καρνίνου του δέρματος. Πως αναπτύσσεται πως αντιμετωπίζεται και πώς θεραπεύεται;

Η ακτινική υπερκεράτωση είναι προκαρκινική βλάβη του δέρματος, εμφανίζεται συνήθως σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα τα οποία έχουν δεχθεί μεγάλη επίδραση ηλιακής ακτινοβολίας σε σύντομο χρονικό διάστημα η σε όλη τους τη ζωή π.χ. λόγω επαγγέλματος γεωργοί, ψαράδες. Οι ακτινικές υπερκεράτωσεις συνήθως εμφανίζονται στις επιφάνειες του δέρματος που είναι εκτεθειμένες στον ήλιο οπως το πρόσωπο, τα μάγουλα, η μύτη, τα αυτιά, οι ράχες τον χεριών κ.α. Οι ακτινικές
υπερκερατώσεις έχουν τραχειά ύφη και είναι συνήθως πολλαπλές.

Εάν έχετε Ακτινικές Υπερκερατώσεις, είναι ένδειξη ότι έχετε υποστεί ζημιά από τον ήλιο και είναι πιθανό να αναπτύξετε οποιαδήποτε μορφή καρκίνου του δέρματος-όχι μόνο ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. 

Με βάση τα τελευταία δεδομένα οι ακτινικές κερατώσεις (actinic keratoses, AK) δεν θεωρούνται πλέον προκαρκινικές βλάβες, αλλά θεωρούνται επίσημα το πρωιμότερο στάδιο στην ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος.

Πώς μια ακτινική κεράτωση αναπτύσσεται;

Η Ακτινική Υπερκεράτωση μπορεί να είναι το πρώτο βήμα που οδηγεί στο ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (SCC). Παρόλο που η συντριπτική πλειοψηφία των ακτινικών υπερκερατώσεων παραμένουν καλοήθεις, κάποιες μελέτες αναφέρουν ότι μέχρι το 10% μπορούν να εξελιχθούν σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. Αυτό το ποσοστό δεν ακούγεται υψηλό, αλλά έχει μεγάλη επίπτωση. Όταν πρόκειται για ακανθοκυτταρικά καρκινώματα, το 40-60% ξεκινούν ως μη θεραπευμένες Ακτινικές υπερκερατώσεις και μπορεί να προχωρήσουν στην διήθηση των γύρω ιστών. Περίπου το 2-10% από αυτά τα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα εξαπλώνονται στα εσωτερικά όργανα και αποτελούν απειλή για τη ζωή.

Μια ακτινική κεράτωση αναπτύσσεται αργά και πιο πιθανό να εμφανιστεί στο πρόσωπο, τα αυτιά, φαλακρό κεφάλι, το λαιμό, την πλάτη του τα χέρια και τους βραχίονες, και τα χείλη. Τείνει να κείνται επίπεδες επί του δέρματος της κεφαλής και του λαιμού, αλλά εμφανίζονται αυξημένα σε βραχίονες και τα χέρια. Συχνά, ένα άτομο θα έχει περισσότερες από μία ακτινική κεράτωση.

Οι βλάβες συνήθως δεν είναι απειλητικές για τη ζωή, εφόσον ανιχνευθούν και αντιμετωπιστούν στα πρώιμα στάδια. Ωστόσο, εάν αυτό δεν γίνει, μπορούν να αναπτυχθούν και να εισβάλλουν στους περιβάλλοντες ιστούς και σε σπάνιες περιπτώσεις, να κάνουν μεταστάσεις.

Η πιο επιθετική μορφή της κεράτωσης, είναι η ακτινική χειλίτιδα, που εμφανίζεται στα χείλη και μπορεί να εξελιχθεί σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.

Εκτιμάται 5 τοις εκατό έως 20 τοις εκατό των ενεργών βλαβών, οι οποίες είναι περισσότερο κόκκινο στο χρώμα και πιο τρυφερό από τα υπόλοιπα, θα λάβει το επόμενο βήμα και πρόοδο σε καρκινώματα πλακωδών κυττάρων.

Τι προκαλεί την ακτινική κεράτωση;

Η Έκθεση στον ήλιο προκαλεί σχεδόν όλες τις ακτινικές υπερκερατώσεις. Η Ζημιά από τον ήλιο στο δέρμα συσσωρεύεται με την πάροδο του χρόνου, έτσι ώστε ακόμη και μια σύντομη έκθεση αθροίζεται στην συνολική διάρκεια. Ορισμένες ομάδες ατόμων διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από ό, τι άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των εξής:

•   Οι άνθρωποι που έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, και μπλε, πράσινα ή γκρίζα μάτια, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Αφροαμερικανοί, οι Ισπανοί, οι Ασιάτες και άλλοι με σκουρότερο δέρμα δεν είναι τόσο επιρρεπείς όσο οι Καυκάσιοι.  Το μέρος διαμονής παίζει σημαντικό ρόλο: όσο πιο κοντά ζει κανείς στον Ισημερινό, τόσο πιο μεγάλη  είναι η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιος Ακτινική Υπερκεράτωση (ΑΚ).

•   Τα άτομα που είναι ανοσοκατεσταλμένοι ως αποτέλεσμα της χημειοθεραπείας του καρκίνου, σύνδρομο της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS), ή μεταμόσχευση οργάνων είναι επίσης σε υψηλότερο κίνδυνο.

Ένα στα έξι άτομα θα αναπτύξουν μια ακτινική κεράτωση, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις. Οι ηλικιωμένοι έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους νεότερους ανθρώπους να αναπτύξουν ακτινική κεράτωση, επειδή αθροιστική έκθεση στον ήλιο αυξάνει με την ηλικία.

Θεραπεία για ακτινική κεράτωση:

Ειδική αγωγή για ακτινική κεράτωση θα καθοριστεί από το γιατρό σας με βάση:

•   την ηλικία σας, τη γενική υγεία, και το ιατρικό ιστορικό

•   έκταση της νόσου

•   ανοχή σας για συγκεκριμένα φάρμακα, τις διαδικασίες, ή θεραπειών

•   προσδοκίες για την πορεία της νόσου

•   γνώμη ή τις προτιμήσεις σας

Όταν διαγνωστεί νωρίς, η θεραπεία για ακτινική κεράτωση μπορεί να περιλαμβάνουν κρυοθεραπεία (πάγωμα της βλάβης), τοπική χημειοθεραπεία (αντικαρκινικά φάρμακα), ή άλλες θεραπείες.

Κατά την επιλογή μιας μεθόδου θεραπείας, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ο τύπος της βλάβης (π.χ. αν είναι υπερκερατωτική/επίπεδη/λεπιώδης/με μεγάλο ή μικρό πάχος), ο αριθμός των βλαβών (π.χ. αν υπάρχει μια μόνο βλάβη ή βλάβες συνενούμενες, πεδίου/συγκαλυμμένες) και η περιοχή όπου εντοπίζονται. Πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη η ηλικία του ασθενούς, η υγεία και οι κοινωνικές συνθήκες υπό τις οποίες ζει (κατά πόσον είναι εφικτό να υποβληθεί στη θεραπεία), καθώς επίσης και η αποτελεσματικότητα, η ανοχή, η ευκολία χρήσης, η ελκυστικότητα από αισθητική άποψη και το οικονομικό κόστος της θεραπείας. Οι στόχοι της επιλεγόμενης μεθόδου είναι διαγνωστικοί, θεραπευτικοί, παρηγορικοί (ανακουφιστικοί), συνδεόμενοι με τη συντήρηση και με την πρόληψη. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλαπλές θεραπείες στον ίδιο ασθενή σε οποιαδήποτε επίσκεψη και σίγουρα σε όλη τη διάρκεια των συνεχιζόμενων αγωγών φροντίδας μεταθεραπευτικής παρακολούθησης (follow-up).


Απόξεση ή τεχνική τύπου ξυρίσματος

Για να εφαρμοστεί απόξεση (curettage) ή η τεχνική του ξυρίσματος (shave), πρέπει να υπάρχει κατάλληλο βάθος για να γίνει η διάγνωση έναντι της βιοψίας (punch biopsy) (γρήγορη/απλή). Η τεχνική αυτή είναι καλή για την παθολογική διάγνωση. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί ξήρανση των πασχόντων ιστών με ηλεκτρικό ρεύμα (electrodessication).

Εκτομές

Σπάνια γίνονται εκτομές από δερματολόγο, εκτός αν είναι αμφίβολη η διάγνωση. Η εκτομή είναι χρήσιμη, ωστόσο, για τη θεραπεία του δερματικού κέρατος.

Τοπική χημειοθεραπεία

Η τοπική χημειοθεραπεία έχει ένα πλεονέκτημα θεραπείας πεδίου (field therapy) και είναι χρήσιμη για τη θεραπεία μιας ολόκληρης κλινικής και υποκλινικής περιοχής για ομάδες βλαβών, περιοχών μεγάλης έκτασης και βλαβών που δεν φαίνονται καλά. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει τη θεραπεία των προκλινικών βλαβών των μεταλλαγμένων από το UV φως κυττάρων σε ένα ανατομικό πεδίο, παρέχει εξαιρετικά αισθητικά αποτελέσματα και είναι ευεργετική στην πρόληψη, τη θεραπεία και την προφύλαξη.

Η επιλογή του φαρμάκου εξαρτάται από τον ασθενή, τις κοινωνικές του υποχρεώσεις, τη συνεργασία του, τις προσδοκίες του, την οικονομική του κατάσταση, τη χρονική στιγμή και την έκταση των βλαβών. Η αγωγή μπορεί να προσαρμοστεί στις ειδικές ανάγκες κάθε μεμονωμένου ατόμου ώστε να ανταποκρίνεται στην κατάστασή του.

Το παλαιότερο φάρμακο είναι η 5-φθορουρακίλη (5-FU), η οποία εφαρμόζεται σε μικρές ποσότητες σε ολόκληρη την περιοχή δυο φορές την ημέρα για 2 έως 4 εβδομάδες, όπως φαίνεται στην Εικόνα 5. Η φθοριωμένη πυριμιδίνη 5-FU αποκλείει τη μεθυλίωση του δεοξυουριλιδικού οξέος σε θυμιδυλικό οξύ του DNA, αλλάζοντας μόνο τα ταχέως διαιρούμενα καρκινικά κύτταρα. Διατίθεται σε διαλύματα 1%, 2% και 5% και σε κρέμες 1% και 5%. Υπάρχει επίσης μια κρέμα 0,5% στην οποία χρησιμοποιείται ένα σύστημα μικροσφαιριδίων για να παγιδεύονται τα δραστικά συστατικά στην επιφάνεια του δέρματος για αυξημένη αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, η 5-FU μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως θεραπεία συντήρησης, κυκλική θεραπεία ή πριν από κρυοχειρουργική. Δημιουργεί ερύθημα, απολεπιζόμενες φολίδες, εφελκίδα (που αποφεύγεται με τα ηπιότερα σκευάσματα) και η αντίδραση είναι αυτοπεριοριζόμενη. Τα τοπικά στεροειδή ή τα ζελ υαλουρονικού οξέος (hyaluronic acid, HA) που χρησιμοποιούνται μετά τη θεραπεία μπορούν να μετριάσουν πιο γρήγορα την αντίδραση.

ΦΩΤΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (PDT)

Η φωτοδυναμική θεραπεία (photodynamic therapy, PDT) είναι μια επέμβαση που λαμβάνει χώρα στο ιατρείο, συντομεύει τη θεραπευτική αγωγή και είναι ιδιαίτερα καλή για τη θεραπεία πεδίου, όπως στην περίπτωση της Εικόνας 7. Αρχικά, ωστόσο, εγκρίθηκε μόνο για 6 βλάβες, με αποτέλεσμα να μην έχει πρακτική χρησιμότητα, αφού είναι θεραπεία δαπανηρή και χρονοβόρα. Ένα φωτοευαισθητοποιητικό φάρμακο, το 5-αμινολεβουλινικό οξύ (5-ALA) συσσωρεύεται στα κατεστραμμένα δερματικά κύτταρα μετά την εφαρμογή. Μετατρέπεται από το φως σε πρωτοπορφυρίνη ΙΧ, ένα φωτοευαισθητοποιητή, που δημιουργεί κυτταροτοξικές ελεύθερες ρίζες οξυγόνου και καταστρέφει τα δυστροφικά κύτταρα. Αντενδείκνυται στην πορφυρινουρία. Με στικ μιας χρήσης, εφαρμόζεται ALA 20% 20 έως 60 λεπτά (σύντομη επαφή) στην περιοχή προς επώαση πριν από την έκθεση στο γαλάζιο φως (420 nm) για 16 λεπτά και 40 δευτερόλεπτα, με έντονο παλμικό φως με φίλτρο 560, διπλό παλμό σε διάρκειες 3,5, 3 και 5 milliseconds με καθυστέρηση 10 milliseconds, ή με μέγεθος κηλίδας 7 mm στα 3,5 J/cm² με τη χρησιμοποίηση παλμικού λέιζερ χρωστικής. Επιπλέον, μπορούν επίσης να χρησιμοποιούνται τα λέιζερ που εκπέμπουν στα 532 nm για να ενεργοποιούν τις χημικές ουσίες και να καταστρέφουν τις ακτινικές βλάβες. Η διείσδυση μπορεί να αυξηθεί με μεγαλύτερης διάρκειας επώαση, προθεραπευτική δερμοαπόξεση, πίλινγκ ή scrubs ακετόνης. Οι θεραπευτικές αγωγές μπορούν να προσαρμόζονται στις ανάγκες κάθε ασθενούς.

ΚΡΥΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ

Αυτή είναι η πιο κοινή χρησιμοποιούμενη θεραπεία όταν υπάρχει ένας μειωμένος αριθμός βλαβών. Καμία τομή ή αναισθησία δεν απαιτείται. Υγρό άζωτο, εφαρμόζεται με μια συσκευή σπρεϋ ή ένα βαμβακοφόρο στυλεό, που ψύχει τις βλάβες. Οι βλάβες σταδιακά συρρικνώνονται ή εμφανίζουν κρούστα και πέφτουν. Παροδική ερυθρότητα και οίδημα μπορεί να εμφανιστούν μετά τη θεραπεία, και σε μερικούς ασθενείς, αχρωμικές κηλίδες μπορεί να μείνουν για πάντα. 

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΛΕΠΙΣΗ

Το χημικό πίλινγκ καταστρέφει τα ανεπιθύμητα δερματικά κύτταρα. Χρησιμοποιούνται πίλινγκ ήπια, μεσαίου ή μεγάλου βάθους ανάλογα με το στόχο της θεραπείας, τον τρόπο ζωής του ασθενούς, την οικονομική του κατάσταση και το χρόνο. Το διάλυμα Jessner, το τριχλωροξικό οξύ 50%, τα β- και α-υδροξυ-οξέα, η βιταμίνη C και τα αντιοξειδωτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μονοθεραπεία, ως θεραπεία συντήρησης ή σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους.

Η δερμοαπόξεση ή το resurfacing με λέιζερ CO₂ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απομάκρυνση των κυττάρων του δέρματος και των κυττάρων που έχουν υποστεί ακτινικές βλάβες. Ο αριθμός των θεραπειών εξαρτάται από το βάθος της επιθυμητής καταστροφής. Οι θεραπείες συνεπάγονται περίοδο ανάρρωσης, πόνο, ερύθημα και πρήξιμο. Η δερμοαπόξεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το δέρμα που έχει υποστεί βλάβες λόγω του ήλιου, παράλληλα με θεραπεία αναζωογόνησης.

Το τοπικό ρετινοϊκό οξύ εγκρίθηκε για τη θεραπεία των οφειλόμενων στο φως βλαβών στον τύπο δέρματος Fitzpatrick I τη δεκαετία του 1990. Υπάρχουν φαρμακοτεχνικές μορφές κρέμας και ζελ που εφαρμόζονται τη νύκτα, σε συνδυασμό με αντιηλιακό στη διάρκεια της ημέρας. Ο μηχανισμός δράσης είναι άγνωστος. Τα ρετινοειδή χρειάζονται, ωστόσο, στη διατήρηση της επιθηλιακής διαφοροποίησης και ωρίμανσης. Μειορρυθμίζουν έμμεσα τα πρωτο-ογκογόνα και είναι δυνατό να διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στη συντήρηση αυξάνοντας το ρυθμό αναπλήρωσης και τη διαφοροποίηση των κυττάρων. Τα ρετινοειδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επικουρική θεραπεία για να αυξήσουν τη διείσδυση άλλων τοπικών φαρμάκων, όπως η 5-FU, ιδιαίτερα στις βλάβες μεγαλύτερου πάχους (τριχωτό της κεφαλής). Η χρήση των ρετινοειδών πρέπει να σταματά μερικές ημέρες πριν από τη θεραπεία με λέιζερ, πίλινγκ και PDT για να αποφεύγεται η αυξημένη ευαισθησία του δέρματος.

ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΕΤΕ ΤΗΝ ΑΚΤΙΝΙΚΗ ΥΠΕΡΚΕΡΑΤΩΣΗ

Ο καλύτερος τρόπος για να προλάβουμε την ακτινική υπερκεράτωση είναι να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον ήλιο. Παρακάτω αναφέρονται κάποιες συνήθειες για την ασφάλειά μας από τον ήλιο, που πραγματικά έχουν αποτέλεσμα.

•   Αναζητήστε την σκιά, ειδικά μεταξύ 10 π.μ. και 16 μ.μ.

•   Να αποφεύγετε τα εγκαύματα

•   Αποφύγετε την ηλιοθεραπεία και το τεχνητό μαύρισμα στους UV θαλάμους μαυρίσματος (solarium).

•   Καλυφθείτε με κατάλληλη ενδυμασία, περιλαμβάνοντας ένα καπέλο με ευρύ γείσο και γυαλιά ηλίου με UV φακούς.

•   Χρησιμοποιήστε ένα ευρέως φάσματος (UVA/UVB) αντιηλιακό με δείκτη προστασίας SPF 15 και άνω, κάθε μέρα. Για εκτεταμένη υπαίθρια δραστηριότητα, χρησιμοποιήστε ένα αδιάβροχο, ευρέως φάσματος (UVA/UVB) αντηλιακό με δείκτη προστασίας 30 και πάνω.

•   Εφαρμόστε 2 κουταλιές της σούπας, αντηλιακού σε όλο σας το σώμα 30 λεπτά πριν βγείτε έξω. Εφαρμόστε πάλι κάθε δυο ώρες ή μετά από κολύμπι ή αυξημένη εφίδρωση.

•   Κρατήστε τα νεογέννητα μακριά από τον ήλιο. Τα αντιηλιακά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στα βρέφη μετά την ηλικία των 6 μηνών.

•   Εξετάζετε το δέρμα σας από την κεφαλή μέχρι τα δάχτυλα των ποδιών κάθε μήνα.

Επισκεφθείτε το γιατρό σας κάθε χρόνο για και επαγγελματική εξέταση του δέρματος και για ψηφιακή χαρτογράφηση του δέρματος.

του Αλέξανδρου Γιατζίδης, M.D., medlabnews.gr